Mechanizmy rynkowe a transport samochodowy
Transport samochodowy jest zasadniczym elementem polskiej gospodarki. Działalność ta umożliwia funkcjonowanie innych sektorów i przyczynia się do rozwoju każdego państwa. Sprawnie działający transport drogowy stanowi o efektywności transakcji handlowych, zarówno w handlu międzynarodowym, jak i krajowym. Przedsiębiorstwa transportowe muszą zatem posiadać odpowiednią wiedzę dotyczącą podstawowych zagadnień związanych z funkcjonowaniem tej branży; a w szczególności mechanizmów, które rządzą tym rynkiem. Znajomość podstaw organizacji i ekonomiki transportu jest wręcz niezbędna do podejmowania właściwych procesów decyzyjnych w przedsiębiorstwach transportowych oraz dokonywania wyboru najlepszych usługobiorców.
Ze względu na złożoność i dwutorowość zagadnienia, w niniejszym artykule zostały przedstawione mechanizmy rynkowe związane głównie z funkcjonowanie transportu drogowego ładunków.
Charakterystyka transportu drogowego
Transport drogowy to proces przemieszczania wszelkich ładunków i osób. Proces ten obejmuje oczywiście szereg różnych czynności dodatkowych m.in. przeładunek, przygotowanie środków transportu, czynności związane z organizowaniem przemieszczania. Transport drogowy jest ściśle związany z wykorzystaniem określonych środków transportu oraz infrastruktury a także występowaniem określonych podmiotów gospodarczych, które świadczą usługi transportowe i uzyskują z tego tytułu wynik finansowy.
Sprawny transport warunkuje wzrost gospodarczy każdego państwa, jest czynnikiem wzrostu PKB oraz rozwoju innych działów gospodarki.
Popyt i podaż na usługi transportowe
Podaż i popyt na rynku transportowym reprezentują sprzedający i kupujący usługi transportowe (uczestnicy łańcucha transportowego). Do konfrontacji popytu na usługi transportowe z podażą na te usługi dochodzi na runku usług transportowych. Cechą charakterystyczną dla tego rynku jest występowanie pośredników (zazwyczaj spedytorów), którzy reprezentują obie strony rynku – zarówno podażową, jak i popytową.
Popyt na usługi transportowe wynika z potrzeb transportowych tj. chęci lub konieczności realizacji przemieszczenia ładunków i osób z jednego miejsca w drugie za pomocą środków transportu. Przy transporcie ładunków potrzeby te wynikają bezpośrednio z konieczności realizacji transakcji handlowej, np. zakupu określonego dobra, nierównomiernego przestrzennego rozmieszczenia surowców naturalnych, materiałów, komponentów, półfabrykatów, nierównomiernego przestrzennego rozmieszczenia produkcji i konsumpcji, czy specjalizacji produkcji przemysłowej i rolnej. Wśród podstawowych czynników kształtujących wielkość popytu na usługi w zakresie transportu ładunków są: wielkość i struktura zapotrzebowania na tego typu przewozy, koniunktura gospodarcza, poziom cen za usługi przewozowe (zazwyczaj zwyżka cen frachtów powoduje spadek popytu na przewozy), wysokość dochodów potencjalnych nabywców usług przewozowych oraz wielkość i struktura podaży usług transportowych.
Podaż usług transportowych reprezentowana jest przez przedsiębiorstwa świadczące usługi przewozowe. Wielkość podaży określana jest przez: warunki ekonomiczne (ceny i koszty), warunki techniczne (ilość, rodzaj i jakość środków transportu oraz stan i jakość infrastruktury), warunki rynkowe oraz warunki administracyjne.
Koszty w działalności transportowej
Przedsiębiorstwo świadczące usługi transportowe ponosi określone koszty. Można je podzielić na koszty wewnętrzne (ponoszone przez przedsiębiorstwo jako koszty własne oraz koszty infrastruktury) oraz koszty zewnętrzne (koszty związane z negatywnym wpływem działalności transportowej na środowisko i życie człowieka tj. koszty środowiskowe, koszty związane z natężeniem ruchu środków transportu i wypadkami, koszty związane z hałasem etc.).
Wśród głównych kosztów wewnętrznych wyróżniamy koszty amortyzacji taboru, koszty zużycia materiałów i energii (przede wszystkim koszty paliwa, olejów i smarów, koszty ogumienia, naprawy bieżące, remonty), wynagrodzenia pracownicze, ubezpieczenia społeczne, podatki i opłaty (np. podatek od środków transportowych, opłaty za pozwolenia i licencje, koszty podróży służbowych, ubezpieczenia pojazdów i ładunków), usługi obce (np. usługi spedycyjne, operacje przeładunkowe) oraz pozostałe koszty rodzajowe.
Innym podziałem kosztów są koszty bezpośrednie (wydatki, które można indywidualnie przypisać do poszczególnych miejsc powstawania), pośrednie (grupa kosztów obejmująca wydatki odnoszące się do całego przedsiębiorstwa lub wydziału), stałe (ponoszone są przez przedsiębiorstwa niezależnie od wielkości produkcji transportowej) i zamienne (wzrastają wraz ze zwiększeniem liczby ton przewiezionych ładunków).
Wszystkie te koszta mogą różnić się ze względu na specyfikę danej firmy i zakres świadczonych usług. Suma kosztów stałych i zmiennych stanowi koszt całkowity działalności przedsiębiorstwa transportowego.
Ceny usług transportowych
Każde przedsiębiorstwo transportowe za świadczone przez siebie usługi pobiera określone wynagrodzenie (przewoźne/fracht). Ceny na rynku transportowym odnoszą się do opłat za usługi świadczone przez przewoźników, spedytorów, za korzystanie z infrastruktury oraz za wynajem środków transportu. Ceny usług transportowych ustalane są bądź to w drodze umowy, bądź na podstawie taryfy przewozowej.
Ceny umowne wynikają z negocjacji między przewoźnikiem a gestorem ładunku i liczone są od przejechanego kilometra lub wynajmu środka transportu. W kalkulacjach cen za przewóz bierze się pod uwagę takie elementy, jak: odległość przewozową, ilość ładunku przeznaczonego do przewozu (waga, objętość), ilość zleconych przewozów, kraj przeznaczenia, rodzaj samochodu, czas przejazdu, koszty własne. Inne kalkulacje cenowe przygotowywane są w przypadku ładunków, które wymagają odpowiednich warunków przewozowych, ładunków ponadnormatywnych czy niebezpiecznych.
Ceny taryfowe polegają natomiast na kwotowaniu opłat na podstawie taryfy przewozowej np. fracht liczony jest od 1 tony przewiezionego ładunku, przejechania 1 km, czy od wartości przewożonego towaru. Taryfy przewozowe ustalane są przez przewoźników lub organizacje zrzeszające usługodawców.
Proces transportowy
Organizacja transportu samochodowego polega na dokonaniu wyboru odpowiedniej technologii transportu. Właściwe operacje, metody i czynności mają na celu zrealizowanie usługi przewozowej w zakresie przewozu zarówno ładunków, jak i pasażerów.
Transport drogowy ładunków można podzielić na:
- transport krajowy i transport międzynarodowy,
- przewóz przesyłek całopojazdowych lub przewóz przesyłek drobnych,
- transport bezpośredni i transport kombinowany.
Pod względem zastosowanej technologii można wyróżnić:
- technologię uniwersalną (przewozy ładunków, które nie wymagają szczególnego przystosowania środków transportu i nie ulegają zniszczeniu na skutek działania warunków atmosferycznych),
- technologię specjalizowaną (przewozy ładunków z wykorzystaniem pojazdów specjalizowanych, np. cystern),
- technologię zunifikowaną (przewozy ładunków umieszczonych w jednostkach ładunkowych, np. kontenerach).
Pod względem organizacyjnym przewozy dzielą się na:
- regularne (stała obsługa przez przewoźników wytypowanych tras, zgodnie z przyjętym harmonogramem),
- nieregularne (przewoźnik podejmuje się konkretnego zlecenia transportowego).
Podsumowując
Transport samochodowy stanowi jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi transportu. Korzystne właściwości tego sektora stanowią o jego znaczeniu zarówno w obsłudze ładunków, jak i osób. Transport towarowy obsługuje przede wszystkim takie sektory gospodarki, jak: produkcja przemysłowa, handel, branża budowlana, sektor rolny i leśny.
Polscy przewoźnicy odgrywają znaczącą rolę w europejskim transporcie drogowym. Muszą zatem oni posiadać szeroką wiedzę na temat mechanizmów rynkowych w zakresie organizacji i ekonomiki transportu. Wiedza ta jest niezbędna do tego aby utrzymać swoją wysoką pozycję na międzynarodowym rynku oraz konkurować z innymi przedsiębiorstwami świadczącymi usługi transportowe.
Informacja za: „Ekonomiczne i organizacyjne aspekty transportu” Ilona Urbanyi-Popiołek.
Zapisz
